Τις δράσεις του και τον σχεδιασμό του για το επόμενο χρονικό διάστημα κοινοποίησε ο «Άλλος Τόπος Επικοινωνίας και Πολιτισμού», με επιστολή του προς τα μέλη και τους φίλους του. Ωστόσο, πριν απ αυτό, ενημερώνει σχετικά ότι:
- Επανεκδόθηκε σε 300 αντίτυπα το βιβλίο – Ημερολόγιο «Όλα είναι δρόμος, Περιδιαβαίνοντας το Ηράκλειο Αττικής». Για την επανέκδοσή του ο σύλλογος επιχορηγήθηκε με 1.000 ευρώ από τον δήμο Ηρακλείου Αττικής.
- Πραγματοποιήθηκε συνάντηση με τον Δήμαρχο Ηρακλείου Νίκο Μπάμπαλο για τη συντήρηση της καμινάδας της Σαΐτας που εδώ και χρόνια εκπέμπει SOS. Επισυνάπτεται στο τέλος η τεκμηρίωση που κατατέθηκε από τον σύλλογό για τη Σαΐτα και την αξία της βιομηχανικής κληρονομιάς της Όλγας Δακουρά -Βογιατζόγλου, Αρχαιολόγου, Μέλους του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Επιτροπής για τη Διατήρηση της Βιομηχανικής Κληρονομιάς –TICCIH.
Παρουσιάσεις βιβλίων –Περίπατοι
Στα σχέδια του Άλλου Τόπου Επικοινωνίας και Πολιτισμού είναι οι παρουσιάσεις τριών βιβλίων μελών του:
- «Λεπιδόπτερα» του Αναστάση Μαδαμόπουλου (είχε προγραμματιστεί για τις 8 Μαρτίου 2020 και αναβλήθηκε λόγω της πανδημίας).
- «Ήταν ένα μικρό καράβι» του Ροδόλφου Σταματίου
- «Ο ηχοπλάστης Στέλιος Γιαννακόπουλος» (Τα πεπραγμένα και όχι μόνο, αλλά… ούτε και μόνος), αυτοβιογραφία
Οι επισκέψεις σε αρχαιολογικούς χώρους και οι θεματικοί περίπατοι στο κλεινόν άστυ κι όχι μόνο θα συνεχιστούν με τους περιορισμούς που προβλέπονται. Το πρόγραμμα που επιμελείται η αρχαιολόγος- ξεναγός Χάρις Βελαχουτάκου, Αντιπρόεδρος του συλλόγου, θα ανακοινωθεί σύντομα.
Το Ημερολόγιο του 2022
Το Δ.Σ. σε πρόσφατη συνεδρίασή του συζήτησε τη θεματολογία της επόμενης, καθιερωμένης ημερολογιακής έκδοσης του συλλόγου. Δεν μπόρεσε να καταλήξει ως προς το θέμα, για αυτό, όπως τονίζεται, “η συμβολή σας στο διάλογο που μπορεί να αναπτυχθεί ηλεκτρονικά θα είναι ουσιαστική. Είμαστε ανοιχτοί σε σκέψεις, ιδέες, προτάσεις.
Οι προτάσεις που μέχρι στιγμής έχουν κατατεθεί και συζητηθεί, παρότι πρώιμες και ανολοκλήρωτες, περιληπτικά είναι οι ακόλουθες:
1.Η συμβολή των προσφύγων στη βιομηχανική ανάπτυξη της χώρας. Ειδικότερα η συμβολή τους στην περιοχή του Ηρακλείου (θα αναπτυχθεί το βιομηχανικό Ηράκλειο) και τους όμορους, με το Ηράκλειο, δήμους, με αφορμή το πέρασμα ενός αιώνα από τη Μικρασιατική καταστροφή.
2.Η ιστορία και η συμβολή των ατμοκίνητων και ηλεκτρικών τρένων στην ανάπτυξη της πόλης μας.
3.Η μνημειακή Βαυαρική κληρονομιά:
- Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα
- Άγιος Λουκάς και Καθολικό Νεκροταφείο ως μνημειακός χώρος.
- Το κτήμα Φιξ (έπαυλη) και η ιστορία της διεκδίκησής του από την Επιτροπή Κατοίκων
Υ.Γ Πληροφορίες για τη διάθεση του «Όλα είναι δρόμος, Περιδιαβαίνοντας το Ηράκλειο Αττικής» μέσω email (allostopos@gmail.com) ή στο τηλ.6947 930 449 της Προέδρου του συλλόγου Ανθής Χαρώνη.
———–
Ακολουθεί η τεκμηρίωση που κατατέθηκε από τον σύλλογό για τη Σαΐτα
Η κλωστοϋφαντουργία στο Νέο Ηράκλειο – Η περίπτωση της επιχείρησης Σαΐτα
(Της Όλγας Δακουρά-Βογιατζόγλου, Αρχαιολόγου, Μέλους του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Επιτροπής για την Διατήρηση της Βιομηχανικής Κληρονομιάς –TICCIH).
Η βιομηχανική κληρονομιά σε εθνικό και τοπικό επίπεδο έχει αναγνωριστεί ως προστιθέμενη αξία στα πολιτιστικά αποθέματα ενός τόπου.
Η επιστήμη της Βιομηχανικής Αρχαιολογίας εξετάζει το αντικείμενο της βιομηχανικής δραστηριότητας και των καταλοίπων της, κληρονομιά του κόσμου της Εργασίας και της Τεχνολογίας, ως πολιτιστικό αγαθό.
Στόχος είναι η διάσωση, διαφύλαξη, καταγραφή, αξιολόγηση και επανάχρηση μνημείων, ιστορικών τόπων, εγκαταστάσεων, μηχανημάτων, καθώς και την ίδρυση μουσείων τεχνολογικού πολιτισμού.
Το βιομηχανικό μνημείο γίνεται η κυριότερη μαρτυρία, που, μαζί με τα φωτογραφικά τεκμήρια, τα αρχεία, τον τεχνολογικό εξοπλισμό και άλλα, συνθέτουν την πλήρη εικόνα εκείνης της ανθρώπινης δραστηριότητας και της ιστορικής περιόδου.
Τα πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα συνδέονται άρρηκτα με την ανάπτυξη της Βιομηχανίας και από αυτή την άποψη το πεδίο έρευνας της βιομηχανικής αρχαιολογίας γίνεται σύνθετο, πολυσχιδές και απαιτεί την εμπλοκή επιστημόνων πολλών ειδικοτήτων.
Το αποτέλεσμα της σύνθεσης είναι γοητευτικό, αλλά και άκρως διαφωτιστικό για την ιστορική συγκυρία, τις οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές και πολιτιστικές συνθήκες που συντέλεσαν στην βιομηχανική ανάπτυξη σε κάθε έθνος ξεχωριστά, αλλά και σε τοπικό επίπεδο στον ίδιο γεωγραφικό χώρο.
Η βιομηχανική ανάπτυξη του Νέου Ηρακλείου συνδέεται άμεσα με την βιομηχανική εγκατάσταση στη Νέα Ιωνία και την εξακτίνωσή της προς τις γειτονικές περιοχές της Νέας Φιλαδέλφειας, Χαλκηδόνας και Νέου Ηρακλείου, δημιουργώντας έτσι ένα από τα γνωστότερα κλωστοϋφαντουργικά κέντρα της Ελλάδας.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ιστορία μας αλλά και την ιστορία της ελληνικής βιομηχανίας, κυρίως γιατί αποτέλεσε τη μήτρα για τη γέννηση της βιομηχανίας στη Ν. Ιωνία και την ευρύτερη περιοχή της, παρουσιάζει το ιδρυμένο το 1910 «Εριουργείον των Πατησίων» και από το 1919 ανώνυμη εταιρεία «Α.Ε. Ελληνική Εριουργία» των αδελφών Κυρκίνη.
Ο δαιμόνιος και διορατικός Νικόλαος Κυρκίνης ήταν εκείνος που έθεσε τις βάσεις για την ανάπτυξη της βιομηχανίας στη Ν. Ιωνία, ήδη από το 1919 και πριν την εγκατάσταση των προσφύγων στην περιοχή. Στους έρημους την εποχή εκείνη Ποδαράδες κατά μήκος της αμαξιτής οδού προς Ηράκλειο και κυρίως δίπλα στο ρέμα του Περσού σε ένα παλιό υδρόμυλο εγκατέστησε, το 1919, το πλυντήριο-βαφείο της Ελληνικής Εριουργίας.
Αμέσως μετά ίδρυσε εργοστάσιο Μεταξουργίας. Ανάμεσα στα 1919 και 1926 ο Κυρκίνης δημιούργησε στη Ν. Ιωνία μια κολοσσιαία βιομηχανική εγκατάσταση Κλωστοϋφαντουργίας, με εργοστάσια Μεταξουργίας, Ηλεκτροβιομηχανικής, Κοπής και Ραφής, Βαμβακουργίας, Ταπητουργίας και συγκρότημα εργατικών κατοικιών υλοποιώντας το όραμά του για τη δημιουργία του «Μικρού Μάντσεστερ της Ελλάδος».
Με τον ερχομό των προσφύγων, το 1922, ο χώρος των Ποδαράδων επιλέχθηκε για την ίδρυση του συνοικισμού, λόγω του άφθονου νερού και των υδάτινων ρευμάτων του με στόχο την ανάπτυξη της Ταπητουργίας.
Σε άμεση συνάρτηση με το ρέμα του Περσού, στη σημερινή Ελευθερούπολη, καθορίστηκε εδική ζώνη «Εργοστασίων και Λατομείων» και η Νέα Ιωνία χρίστηκε ως «Κέντρο Ταπητουργίας».
Η Ταπητουργία είχε ραγδαία ανάπτυξη η οποία όμως ανακόπηκε βίαια λόγω του κραχ του 1929. Έκτοτε τα ηνία παρέλαβε η Κλωστοϋφαντουργία με σημαντικά μεγάλα εργοστάσια πλαισιωμένα με πολλές μικρότερες ταπητουργικές και υφαντουργικές επιχειρήσεις.
Η επέκταση της βιομηχανικής ζώνης της Νέας Ιωνίας προς την περιοχή του Ηρακλείου έρχεται πάλι μέσα από τα σπλάχνα της Ελληνικής Εριουργίας του Κυρκίνη. Το πρώτο εργοστάσιο κτίζεται στην Καναπίτσα από τους αδελφούς του Κυρκίνη, που ακολουθώντας το πετυχημένο παράδειγμα του δαιμόνιου αδελφού τους δημιούργησαν εργοστάσιο Υφαντουργίας, δίπλα στη σύγκλιση των όλων των υδάτινων ρεμάτων του Ηρακλείου.
Την ομόρρυθμη εταιρεία των αδελφών Κυρκίνη αγόρασε, το 1934 ο Ιωάννης Απάζογλου, ο οποίος συνεισέφερε το εργοστάσιο στην ιδρυθείσα, το 1935 οικογενειακή επιχείρηση με την επωνυμία, «Εριουργείον Ηρακλείου Α.Ε» με μετοχικό κεφάλαιο 4. εκατ. δρχ. Μέλη της ο Ιωάννης, ο Ιωσήφ και ο Φαίδων Απάζογλου και ο Νικόλαος Δέδες που ήταν και πρόεδρος του Δ. Σ. Σκοπός της Εταιρείας η κατεργασία όλων των ειδών της κλωστοϋφαντουργίας. Το εργοστάσιο έγινε γνωστό μετά το πόλεμο ως ΝΕΟΤΕΧ του Γ. Χατζημιχαήλ.
Η μεγάλη όμως βιομηχανική ανάπτυξη της περιοχής του Ηρακλείου έρχεται μετά τον πόλεμο. Σε αυτό συνετέλεσε και η εσωτερική μετανάστευση που πρόσθεσε εργατικά χέρια στο ήδη αποδεκατισμένο εργατικό δυναμικό της πρωτεύουσας.
Με κυρίαρχη πάντα την κλωστοϋφαντουργία τα εργοστάσια που εγκαθίστανται στην περιοχή χωροθετούνται και πάλι δίπλα στα υδάτινα ρεύματα της περιοχής. Μετά τον πόλεμο ιδρύεται η «Σαΐτα» του εβραϊκής καταγωγής Ραφαήλ Έλριχ, επί των οδών Χρυσανθέμων και Κουντουριώτου (Ελ. Βενιζέλου), δίπλα στο ρέμα της Κουντουριώτου.
Πληροφορίες από την ΤΕΧΝΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ του Δήμου φέρουν ως ιδιοκτήτη και ιδρυτή της “ΣΑΙΤΑ” τον Σαμπεθάι. Το ΣΑΙΤΑ μάλλον ήταν αρχικά λέξεων και όχι μία λέξη. Από πληροφορίες του Ιωσήφ Σαββίδη, τέως προέδρου των Κλωστοϋφαντουργών μετά την ΣΑΙΤΑ του Σαμπεθάι, στο χώρο της λειτούργησαν οι Κλωστοϋφαντουργίες του Ιορδάνη Μαγιόπουλου με Κολλαρίστρες και του Χρήστου Ιωαννίδη με Αργαλειούς κοινούς και Αργαλειούς ΖΑΚΑΡ. Ακολούθησαν και κάποια άλλα μικρά Υφαντήρια. Το κτίριο κατεδαφίστηκε περί το 1990 (συγκέντρωση πληροφοριών από Γ. Μαυράκη, Δελτίο ΒΙΔΑ).
Στο εργοστάσιο της ΣΑΙΤΑ ανήκει και η μοναδική σωζόμενη σήμερα καμινάδα στο Ηράκλειο ως τεκμήριο του βιομηχανικού παρελθόντος του. Μια σειρά άλλων εργοστασίων τοποθετούνται δίπλα στο ρέμα που κατέβαινε από την οδό Ηρακλείου. Κοντά στη ΣΑΙΤΑ ήταν το εργοστάσιο της ΕΡΙΟΝΥΜ.
Στην άνοδο της Ηρακλείου προς το Παλαιό Ηράκλειο, επί της οδού Κύπρου 10, βρισκόταν το εργοστάσιο Κεντηματοποιίας του Ν. Κουβαρά, στοιχειωμένο από το ατύχημα μιας νεαρής εργάτριας, της Πασχαλιάς Κατρατζή, στις 7 Δεκεμβρίου του 1971, που έγινε πρωτοσέλιδο και συγκλόνισε το Δήμο.
Αρκετά κλωστοϋφαντουργεία υπήρχαν και στην οδό Ελ. Βενιζέλου, όπως και στην οδό Χελμού 10 του Λεωνίδα Κιαμπέση, που μετέφερε τις δραστηριότητές του από την Κοκκινιά στο Ηράκλειο στην έρημη τότε τοποθεσία της οδού Χελμού. Ουσιαστικά τα εργοστάσια αυτά βρίσκονταν πολύ κοντά ή στις όχθες της ρεματιά της Κουντουριώτου. Επί της Ηρακλείου ήταν και η βιομηχανία του «Τεγόπουλου» που έκανε είδη προικός, πετσέτες μπάνιου και προσόψια. Λίγο πιο πάνω ήταν το εργοστάσιο κουρτινών του Νάχμαν. Στην ίδια περίπου ακτίνα η φαρμακοβιομηχανία του Κανάρογλου με την επωνυμία «Φαρμακευτικά Εργαστήρια CANA Α.Ε.» ιδρυμένη το 1928, που μεταφέρθηκε στο Ηράκλειο το 1952.
Η επιχείρηση εξακολουθεί να λειτουργεί μέχρι σήμερα σε νέο κτήριο διακοσμημένο με πλακάκια ισνίκ. Στη Λ. Ηρακλείου 442 υπήρχε και η «Μυκονιάτικη τέχνη» και κατεβαίνοντας δεξιά ήταν το υφαντουργείο ΛΑΝΑΚΑΜ.
Αργότερα στις βιοτεχνίες του Ηρακλείου προστέθηκε και το πασίγνωστο «Motivo» της οικογένειας Παναγόπουλου στην οδό Πολυτεχνείου 3, ενώ στην Πολυτεχνείου 7 βρισκόταν η βιοτεχνία μαγιό «Αγκυρα» του Γιώργου Ζερδεβά. Επί της Ηρακλείου ήταν και η γερμανική εταιρεία εσωρούχων «Triumph», που αρχικά στεγάστηκε στην ΝΕΟΤΕΧ.
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του οδηγού της Ελληνικής Βιομηχανίας του 1946, της Ένωσης Βιομηχάνων και την καταγραφή του Νικολάου Γ. Σιδέρη, κατά τα έτη 1947 έως 1954 στο Ηράκλειο λειτουργούσαν τα παρακάτω εργοστάσια κλωστοϋφαντουργίας:
Βαμβακουργικά κλωστήρια- υφαντήρια: του Λεανδρ. Αρμάση, επί της οδού Αθηνών-Ηρακλείου, της ΕΛΑΝΥΦΕΤ Ελλην. Αν. Υφασματεμπορική Εταιρεία στην 5η στάση του Ν. Ηράκλειου.
Εριουργεία: « Εριουργείον Ηρακλείου Α.Ε», Βασ. Γεωργίου Β΄556 (Στ. Ζέφυρος), ΛΑΝΑΤΕΞ Αν, Υφαντουργική Εταιρεία, οδ. Ηρακλείου 152 και η ΕΡΙΟΝΗΜ. Επί της οδού Ηρακλείου βρισκόταν και η Αν. Υφ. Ετ. ΚΑΣΤΩΡ το μοναδικό εργοστάσιο στην Ελλάδα που για πρώτη φορά το 1949 παρήγαγε νέα είδη εριουργίας από κετσέ και τσόχα. Επίσης τα εργοστάσια καλτσοποιΐας του Ευσταθιάδη και Παπαδόπουλου επί της οδού Αγ. Θηρεσίας και του Μαυρομάτη Ιωσήφ στην οδό Περικλέους 185.
Στην περίοδο του 1970, στον οδικό χάρτη του Ηρακλείου, σημειώνονται τα εργοστάσια ΝΕΟΤΕΧ, το υφαντήριο του Δ. Παπαδάκη επί των οδών Αγ. Θηρεσίας και Ισμήνης, η ΒΥΕΚΑ των αδελφών Βάγγερ επί των οδών Ακροπόλεως και Ακριτών και το Κορδελοποιείο του Γ. Ε. Ζιαβρα επί των οδών Αυγής και Κρίνων.
Μετά το 1980, με την καθολική αποβιομηχάνιση της χώρας, τα ηνία στην ευρύτερη περιοχή αναλαμβάνει ο τριτογενής τομέας του εμπορίου και τα βιομηχανικά κελύφη της των περιοχών της Νέας Ιωνίας, Νέας Φιλαδέλφειας, Νέας Χαλκηδόνας και Νέου Ηρακλείου άρχισαν να ασφυκτιούν από τις οικιστικές και εμπορικές πιέσεις.
Τα βιομηχανικά κτήρια άλλαζαν χρήσεις ή γκρεμίζονταν. Ανάμεσα στα δεκάδες θύματα του αστικού μετασχηματισμού και το «Εριουργείον του Ηρακλείου» στεγασμένο σε ένα πολύ ενδιαφέρον οικοδόμημα που διέσωζε όλες τις ιστορικές οικοδομικές του φάσεις. Μαζί με τα εργοστάσια χάθηκαν και οι υδάτινοι δρόμοι που τους έδιναν ζωή, για να γίνουν πλατιές λεωφόροι, κάνοντας έτσι το παλιό γεωφυσικό τοπίο αδιάγνωστο και αγνώριστο.
Η βιομηχανική ιστορία του Ηρακλείου έχει σημαντικό πλούτο, αλλά είναι ακόμη άγνωστη. Η έρευνά της μπορεί να είναι μία πρόκληση για τους μελετητές, όχι μόνο της ντόπιας ιστορίας, αλλά του ευρύτερου χώρου της βιομηχανικής κληρονομιάς της Ελλάδος που θα αποκαλύψει τις άγνωστες πτυχές της.
Το μόνο ορατό κατάλοιπο αυτής της ιστορίας, που σηματοδοτεί το βιομηχανικό παρελθόν της πόλης βρίσκεται σήμερα επί της οδού Κουντουριώτου στον προαύλιο χώρο μιας πολυκατοικίας. Μάρτυρας της δραστήριας κλωστουφαντοΰργικής επιχείρησης Σαϊτα συγκαταλέγεται ανάμεσα στις ελάχιστες καμινάδες που διασώθηκαν από την λαίλαπα της καταστροφής στην ευρύτερη βιομηχανική ζώνη στα βόρεια της Αθήνας.
Οι καμινάδες των εργοστασίων, φαλλικό στοιχείο κατά κάποιους μελετητές, αντανακλούν από μακριά την χρήση του χώρου και γίνονται βουβοί αλλά αψευδείς μάρτυρες μιας ιστορικής περιόδου και μιας συγκεκριμένης βιομηχανικής δραστηριότητας. Οι καμινάδες από μόνες τους αποτελούν τεχνολογικά επιτεύγματα ως προς την τεχνική της κατασκευής τους ώστε να εξυπηρετήσουν τον σκοπό για τον οποίο ιδρύθηκαν, αλλά και έργα τέχνης καθώς η μορφή τους ανακλά την διάθεση για ανύψωση και ομορφιά.
Η παρουσία τους δρα στο θυμικό συνεκδοχικά, βοηθώντας την αναπλαστική ικανότητα της μνήμης να ανασυγκροτήσει το περιβάλλον, το οικοδομικό συγκρότημα, τις σχέσεις, τον μόχθο και τον ιδρώτα μιας μακρινής, αλλά τόσο κοντινής για κάποιους εποχής.
Βασική προϋπόθεση της πολιτιστικής πολιτικής με την ευρεία έννοια, ως κράτους ή την τοπική, ως δημοτική αρχή είναι η τεκμηρίωση της ιστορικότητας του τόπου και η καταγραφή των ουσιωδών δεδομένων που θα πρέπει να διασωθούν, ώστε να κληροδοτηθούν στις επόμενες γενιές, στο πλαίσιο μιας βιώσιμης αστικής ανάπτυξης.
Η διατήρηση, συντήρηση, και ανάδειξη της καμινάδας της κλωστοϋφαντουργίας «Σαΐτα», ως μόνου καταλοίπου του βιομηχανικού συγκροτήματος, αποτελεί υποχρέωση των αρμοδίων απέναντι στη συλλογική μνήμη του τόπου. Η μοναδική καμινάδα του Ηρακλείου είναι πολιτιστικό αγαθό που προστίθεται στα ήδη αναγνωρισμένα πολιτιστικά του αγαθά. Αποτελεί έναν ακόμη κρίκο στην αλυσίδα της ιστορικής διαδρομής και πτυχή της ταυτότητάς της πόλης, σηματοδοτώντας την μετεξέλιξη του Ηρακλείου από γεωργική σε βιομηχανική και τελικά σε αστική περιοχή.
1 σχόλιο