Γράφει ο Νάσος Μπράτσος στο ertnews.gr – Πρόκειται για ένα εντυπωσιακό για την εποχή του θεατρικό πείραμα, αλλά και για μία μοναδική πράξη διαμαρτυρίας ενάντια στη δικτατορία. Μιλάμε για το Θέατρο της Νέας Ιωνίας, του ιδρυτή του και σκηνοθέτη Γιώργου Μιχαηλίδη, που από τη μία είχε έδρα όχι στο κέντρο της Αθήνας, αλλά σε μία λαϊκή περιοχή της Αθήνας, μοναδικό φαινόμενο εκείνα τα χρόνια και από την άλλη, όταν έγινε το πραξικόπημα του 1967 αυτοκαταργήθηκε αφού εκτίμησε ότι κάτω από συνθήκες δικτατορίας, δεν μπορούσε να λειτουργήσει.
Για να ακριβολογούμε δεν ήρθε ποτέ «χαρτί» από το καθεστώς που να το υποχρέωνε, ίσως γιατί δεν πρόλαβε να το πράξει, αφού η απόφαση ολοκλήρωσης του κύκλου του, ελήφθη από τους συντελεστές του.
Πολύτιμος «οδηγός» μας σε εκείνη την περίοδο και τον ευχαριστούμε για τη συμβολή του, είναι ο Πολύκαρπος Πολυκάρπου, ηθοποιός, σκηνοθέτης, συγγραφέας και πάνω από όλα άνθρωπος που ζει και αναπνέει για τον Πολιτισμό.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή:
Όπως έχει πει ο ίδιος ο Γιώργος Μιχαηλίδης: «Το θέατρο Νέας Ιωνίας είναι η υπερηφάνεια της ζωής μου. Δεν είναι λίγο να δώσεις στον τόπο σου το πρώτο λαϊκό, περιφερειακό θέατρό του. Και μιλάμε για μια εποχή που όλα τότε συνέβαιναν μέσα στην Αθήνα και για την Αθήνα. Πνευματική και καλλιτεχνική ζωή σκιώδης, πολιτικός φανατισμός και η σκιά της χωροφυλακής παντού. Λογοκρισία. Ένα επαγγελματικό θέατρο σε μια συνοικία ήταν μια πρόκληση.
Πήγα και βρήκα τον τότε Δήμαρχο κ. Δομνάκη και του είπα την ιδέα μου. Ενθουσιάστηκε. Με έστειλε να δω κάποιες αχρησιμοποίητες αίθουσες στις τεχνικές σχολές του Δήμου.
Δεν είχα κλειδιά Κοίταξα από τα παράθυρα. Ήταν κατάλληλος ο χώρος αν γκρεμίζαμε τους ενδιάμεσους τοίχους. Και άρχισε η Οδύσσεια. Εμείς οι ηθοποιοί, με δυο εργάτες της Δημαρχίας γκρεμίσαμε, κουβαλήσαμε μπάζα, χτίσαμε, βάψαμε, φτιάξαμε σκηνικά. Οχτώ μήνες. Μα όταν δόθηκε η πρεμιέρα, ο θρίαμβος που ακολούθησε ήταν η δικαίωση. Όρθιο το κοινό μας αποθέωσε. Σε μια βδομάδα, όταν δόθηκε η επίσημη πρεμιέρα, όλη η πνευματική Αθήνα ήταν παρούσα. Το θέατρο Νέας Ιωνίας έγινε ένα σύμβολο. Ταξίδευαν άνθρωποι απ’ όλα τα μέρη της Ελλάδας για να δουν τις παραστάσεις μας, να επικοινωνήσουν με το “άλλο” θέατρο.
Τους υποδεχόταν στο φουαγιέ έκθεση με φωτογραφίες και ντοκουμέντα από τη ζωή του συγγραφέα, ένα πρόγραμμα- βιβλίο που μοιραζόταν δωρεάν (περιείχε όλο το έργο, στοιχεία για το έργο και τον βίο του συγγραφέα) και μετά την παράσταση μια συζήτηση με το κοινό που κάποτε κρατούσε και ώρες.
Θυμάμαι πως τα 300 άτομα που χωρούσε η αίθουσα έμειναν στη θέση τους μέχρι το τέλος. Η τελευταία παράσταση του θεάτρου Νέας Ιωνίας δόθηκε στις 20 Απριλίου 1967. Την άλλη μέρα έγινε η δικτατορία των συνταγματαρχών. Το όραμά μας έσβησε. Κράτησε μόνο ένα χρόνο και ένα μήνα, Μάρτιος 1966 – Απρίλιος 1967».
Λίγο πριν βγουν τα τανκς
«Όταν στη δεκαετία του 1960 μιλούσαμε για ελληνικό θέατρο, εννοούσαμε το αθηναϊκό θέατρο και μάλιστα το θέατρο του αθηναϊκού κέντρου, στο οποίο λειτουργούσαν το 1966, 23 θέατρα. Πολλά για τους 1.500.000 κατοίκους της πρωτεύουσας τότε. Ο μεγάλος αριθμός των θεάτρων, ωστόσο, δεν γεφύρωνε το χάσμα που υπήρχε ανάμεσα στο θέατρο και το μεγάλο κοινό των συνοικισμών, που όντας απομακρυσμένο από το κέντρο ήταν αποκλεισμένο από αυτό», έγραφε ο Πολύκαρπος Πολυκάρπου στο βιβλίο του «Το Θέατρο Νέας Ιωνία (1965-1967). Το πρώτο λαϊκό περιφερειακό θέατρο στη μεταπολεμική θεατρική ιστορία της Ελλάδας».
Σε δημοσίευμα της εφημερίδας Πρωτοπορία στις 1/4/1967 παρουσιάζεται η ακόλουθη επιστολή:
«Αγαπητοί φίλοι
Με πρωτοβουλία νέων του Ηρακλείου και της Νέας Ιωνίας, καθώς και του φοιτητικού συλλόγου, δημιουργήθηκε η κίνηση Φίλοι Θεάτρου Νέας Ιωνίας. Προσπάθεια της κίνησης είναι να αγκαλιάσει όλους εκείνους τους ανθρώπους που αγάπησαν το Θ.Ν.Ι. Και σκοπός των Φ.Θ.Ν.Ι. είναι να φέρουν τον κόσμο σε επαφή με το θέατρο και κυρίως τον κόσμο που πάει για πρώτη φορά στο θέατρο. Μόνο έτσι ο κόσμος θα νιώσει το θέατρο σαν δικό του απόκτημα, σαν δικό του όπλο και θα του συμπαρασταθεί. Γιατί το Θ.Ν.Ι. περνά μία κρίσιμη καμπή. Η προσπάθειά του να γίνει πράγματι Λαϊκό Θέατρο, έκανε πολλούς να ανασκουμπωθούν και να το πολεμήσουν. Όμως το Θ.Ν.Ι. σε αυτά τα δύο χρόνια ζωής απέκτησε ένα κύρος.
Κέρδισε τον κόσμο που το παρακολούθησε! Κι αυτός ο κόσμος πρέπει να’ ναι κάθε στιγμή έτοιμος να προστατεύσει το Θ.Ν.Ι. Πρέπει να’ ναι κάθε στιγμή έτοιμος να υπερασπιστεί αυτή τη ριζοσπαστική προσπάθεια του Θ.Ν.Ι.
Πρέπει να’ ναι έτοιμος να πολεμήσει για το θέατρό του.
Οι Φίλοι του Θ.Ν.Ι. θα προσφέρουν το κάθε τι γι’ αυτή την προσπάθεια».
Όπως αναφέρεται στο βιβλίο του Πολύκαρπου Πολυκάρπου «Το Θέατρο Νέα Ιωνίας (1065-1967), Το πρώτο λαϊκό περιφερειακό θέατρο στην μεταπολεμική θεατρική ιστορία της Ελλάδας», εκδόσεις Κουκκίδα, Αθήνα, 2024:
«Δυστυχώς η δικτατορία απείχε μόλις 20 μέρες και οι Φίλοι του Θεάτρου Νέας Ιωνίας δεν πρόλαβαν να υλοποιήσουν τα σχέδιά τους».
Τα θεατρικά έργα εκείνης της περιόδου, ήταν τρία μονόπρακτα.
Τα τρία μονόπρακτα
Βασίλη Ανδρεόπουλου – Κομιστής ειδήσεων
Σκηνοθεσία: Γιώργος Μιχαηλίδης
Σκηνογραφία: Τάκης Καβαλλιεράτος
Σύμβουλος: Λάζος Τερζάς
Χήρα: Καίτη Παντελιά
Σεντερφόρ: Ηλίας Καπετανίδης
Ξένος: Γρηγόρης Ευαγγελάτος
Πατέρας: Ηλίας Κατέβας
Άρτεμη: Μαρία Γκότση
Έλένη: Μιρέλα Μπερδούση
Κύριος: Πέτρος Ζαρκάδης
Παύλου Μάτεση – Η τελετή
Σκηνοθεσία: Γιώργος Μιχαηλίδης
Σκηνογραφία: Τάκης Καβαλλιεράτος
Μαρία: Ντίνα Κώνστα
Μαίρη: Ντόρα Σιμοπούλου
Χρυσάνθη: Στέλλα Γεραμάνη
Ελένη: Μαρία Γκότση
Όλγα: Μαρίκα Τζιραλίδου
Μαιτρ: Τάσος Υφαντής
Οδέττη: Μιρέλα Μπερδούση
Αντιγόνη: Πέρσα Καμπάνη
Βαγγέλη Γκούφα – Η επιστροφή του εργένη
Σκηνοθεσία: Γιώργος Μιχαηλίδης
Σκηνογραφία: Τάκης Καβαλλιεράτος
Α΄χωρικός: Ντίνος Δουλγεράκης
Β’ χωρικός: Πάνος Αναστασόπουλος
Γ’ χωρικός: Ηλίας Κατέβας
Α’ γυναίκα: Ντόρα Σιμοπούλου
Β’ γυναίκα: Πέρσα Καμπάνη
Χωροφύλακας: Ηλίας Καπετανίδης
κοριτσάκι: Μαρίκα Τζιραλίδου
Πάρεδρος:Λάζος Τερζάς
Κα Παρέδρου: Ντίνα Κώνστα
Ευεργέτης: Τάσος Υφαντής
Πατέρας: Πέτρος Ζαρκάδης
Γιός του ευεργέτη: Γρηγόρης Ευαγγελάτος
Συνολικά μέτρησαν 17 παραστάσεις από 6 έως 20 Απριλίου 1967. Βεβαιωμένα εισιτήρια έως τις 16/4/1967, 655, υπάρχει πινάκιο σφραγίσεως 100 εισιτηρίων με ημερομηνία 18 Απριλίου, ενώ δεν είναι γνωστός ο αριθμός των εισιτηρίων από 18 έως 20 Απριλίου 1967. Τιμή εισιτηρίου (μαζί με τους προβλεπόμενους φόρους της εποχής) 20 δραχμές.
Η αντίστροφη μέτρηση
Γιώργος Μιχαηλίδης: «Το βράδυ εμείς όλοι και όχι μόνο εμείς του Θεάτρου Νέας Ιωνίας, ο κόσμος, ο λαός είχε την αίσθηση ότι επίκειται δικτατορία, κουβεντιαζόταν αυτό το θέμα πια ανοιχτά. Θυμάμαι ότι το προηγούμενο βράδυ περπατούσαμε στην Γ’ Σεπτεμβρίου αφού είχαμε πάει κάπου να φάμε, με ηθοποιούς του Θεάτρου Νέας Ιωνίας και άλλες παρέες και αναρωτιόμασταν, τί γίνεται έρχεται η δικτατορία.
Αξέχαστη θα μου μείνει η γελοιογραφία του Κώστα του Μητρόπουλου, σε ένα κατάμεστο θέατρο έμπαινε ο Γεώργιος Παπανδρέου με τα χέρια ψηλά, πίσω από την πόρτα, μισόκλειστη, ήταν ένας παρακρατικός με ένα ρόπαλο και ο κόσμος έδειχνε τον παρακρατικό, ενώ ο Γεώργιος Παπανδρέου δεν είχε πάρει είδηση. Έτσι λοιπόν δεν μας ξάφνιασε η έναρξη της δικτατορίας, όμως ήταν ένα πράγμα που τα χάσαμε κυριολεκτικά, γιατί όσο και να περιμένεις, είναι σαν το θάνατο. Έχεις ένα συγγενή σου άρρωστο.…
Πήγαμε στο σπίτι μετά από αυτή τη συζήτηση, την πολύωρη συζήτηση και περπατώντας πάνω-κάτω τη Γ’ Σεπτεμβρίου. Είχαμε φάει, κοιμηθήκαμε, στις 6.30 η ώρα το πρωί χτυπάει το τηλέφωνο. Ήταν ο Τάσος ο Υφαντής, “Γιώργο το ραδιόφωνο είπε ότι κηρύχτηκε δικτατορία”. Του λέω “έλα από εδώ”. Έρχεται ο Τάσος και πάμε μαζί με τη Μπέλλα και τα παιδιά στην Πατησίων. Μέναμε τότε Πιπίνου. Κόσμος στις γωνίες, μιλούσε, συζητούσε, ανεβοκατέβαιναν τανκς τα οποία δεν μας έδιναν καμία σημασία, κοιτούσαν όμως ψηλά και μόλις άνοιγε κανένα παράθυρο, φώναζαν οι φαντάροι με τα αυτόματα στο χέρι: “μέσα, μέσα, μέσα” γιατί φοβόντουσαν μήπως κάποιος από εκεί πυροβολήσει, ενώ γύρω μπορούσαν να μας ελέγξουν και να δουν ότι δεν είμαστε οπλισμένοι.
Περίμεναν δηλαδή αντίδραση. Κάποια αντίδραση την περίμεναν. Δεν έγινε καμία. Όπως ξέρεις κυριάρχησαν. Ενώ παντού κυκλοφορούσε ότι θα γίνει δικτατορία, κανένα κόμμα δεν ετοίμασε το λαό γι’ αυτό το πράγμα. Η αίσθηση που είχαμε ήταν ότι σαν να άνοιξε η γη και μας κατάπιε. Αυτά τα τανκς τα οποία όργωναν και έσκαβαν την άσφαλτο, ο τρόμος μπροστά στον πάνοπλο άνθρωπο, γιατί τα τανκς είναι μία θηριώδης αίσθηση, απρόσωπη και ταυτόχρονα, φρικώδης, τρομακτική».
Η αυτοκατάργηση
Ο Γ. Μιχαηλίδης θυμάται: «Το βράδυ, φυσικά πήγαμε στο θέατρο. Το θεωρούσαμε καθήκον μας να πάμε στο θέατρο, γιατί εκεί ήταν η δουλειά μας, εκεί ήταν το δικό μας το πόστο και δεν μπορούσαν να μας το καταργήσουν. Μαζευτήκαμε όλοι στο θέατρο, φυσικά βέβαιοι ότι δεν πρόκειται να δώσουμε παράσταση, γιατί πέρα από τον κίνδυνο που κυριαρχούσε, ξέραμε ότι θα έρθουν να μας διαλύσουν, αλλά ήταν και μία μορφή αντίστασης το να μην δώσουμε παράσταση. Σωπαίνουμε. Καταργούμεθα εμείς, καταργούμε τον εαυτό μας, δεν συμμετέχουμε σε αυτό που κάνετε εσείς. Θυμάμαι ότι είχαν έρθει ο Παύλος ο Μάτεσις και η Μαρία η Φαραντούρη για συμπαράσταση. Ο Παύλος ο Μάτεσις ερχόταν έτσι κι αλλιώς κάθε βράδυ, αλλά ήρθε και η Μαρία η Φαραντούρη με την οποία ήμασταν γείτονες, έμενε απέναντι από το δικό μου σπίτι, σχεδόν, εκεί στην Αναξαγόρα.
Μάλιστα εκείνο το βράδυ μας έκανε και πολύ μεγάλη εντύπωση ότι ήρθαν και έξι θεατές. “Ήρθαμε”, λένε, “να δούμε την παράσταση”. Τους είπαμε ότι δεν πρέπει να δώσουμε παράσταση, εξηγήσαμε τους λόγους, κάθισαν λίγο μαζί μας και έφυγαν, γιατί βέβαια έπρεπε να αντιμετωπίσουν το σπίτι τους, τους δικούς τους, κλπ.
Καθίσαμε γύρω στη μία-μιάμιση ώρα, γιατί είχαμε πάει νωρίς, δεν πήγαμε κατά τις 9μμ που αρχίζει η παράσταση, είχαμε πάει από τις 7.30μμ. Κατά τις 9.30μμ είπαμε κλείνουμε το θέατρο, γειά σας παιδιά και φύγαμε. Ήταν η τελευταία φορά που είδα το Θέατρο Νέας Ιωνίας και έκανα την κουταμάρα να μην μαζέψω. Μάζεψα όλο το φωτογραφικό υλικό που είχαμε στην έκθεση απέξω, αλλά θα μπορούσα να πάρω και κάποια άλλα πράγματα».
Ούτε ο Γιώργος Μιχαηλίδης, ούτε το Θέατρο Νέας Ιωνίας, είναι πια μαζί μας, όμως σε πλήθος εκδηλώσεων και γραπτών αναφορών (βιβλία, άρθρα, μελέτες, κλπ) αναφέρονται και αυτό είναι η απόδειξη ότι η προσφορά δίνει τη μάχη της ενάντια στη λήθη και συχνά – πυκνά κερδίζει.
Έρευνα: Nάσος Μπράτσος
