Η παρουσίαση του βιβλίου «Εργατικές Ιστορίες» – Β’ μέρος, του δημοσιογράφου Νάσου Μπράτσου πραγματοποιήθηκε στη Locomotiva. Την εκδήλωση άνοιξε εκ μέρους των εκδόσεων Μαρξιστική Φωνή ο Παναγιώτης Κολοβός και συνέχισε η Άννα Κωνσταντακάκη (συνταξιούχος δημοσιογράφος του εργατικού ρεπορτάζ της ΕΡΤ), ακολούθησε ο Βαγγέλης Γκιουγκής (πρόεδρος του ΣΦΕΑ 1967-1974), ο Χρήστος Τζουρντός (μέλος του ΣΦΕΑ 1967-1974),και ακολούθως ο συγγραφέας του βιβλίου Νάσος Μπράτσος. Παρέμβαση έκανε ο Κώστας Παπαδάκης (δημοτικός σύμβουλος Αθήνας με την Ανατρεπτική Συμμαχία για την Αθήνα) και δικηγόρος της Πολιτικής Αγωγής στη δίκη της Χρυσής Αυγής. Παρόντες στην εκδήλωση ο δικηγόρος Θανάσης Καμπαγιάννης Πολιτική Αγωγή στη δίκη της Χρυσής Αυγής, ο Δημήτρης Κατσορίδας ερευνητής του ΙΝΕ ΓΣΕΕ και πολλοί φίλοι και φίλες. Πριν την έναρξη της βιβλιοπαρουσίασης για περίπου 35′, ακούστηκαν τραγούδια του αγώνα, εκείνης της περιόδου.
Ακολουθεί η εισήγηση του συγγραφέα:
Αρχικά να ευχαριστήσω τους παρόντες-παρούσες, και τις εκδόσεις Μαρξιστική Φωνή που με πρωτοβουλία τους και από ένα τυχαίο γεγονός πριν δύο χρόνια, όπως προανέφεραν, ήρθαμε σε επαφή και μου πρότειναν την έκδοση αυτού του υλικού. Να ευχαριστήσω και τους συμμετέχοντες στο πάνελ, αλλά και σε όσους συνέβαλλαν στη δημοσιότητα για την κυκλοφορία του βιβλίου και τη σημερινή εκδήλωση, αλλά και τη Ντούνια Κουσίδου που σήμερα δεν μπόρεσε να είναι μαζί μας, γιατί για χρόνια επιμελήθηκε το υλικό και το σουλούπωσε, ενώ το πρότεινε σε πολλούς εκδοτικούς οίκους για να εκδοθεί, χωρίς αποτέλεσμα.
Oι προελεύσεις των συνεντευξιαζομένων τόσο από τους κλάδους στους οποίους εργάστηκαν, όσο και οι πολιτικο-συνδικαλιστικές τους εντάξεις, είναι αρκετές και διαφορετικές, συνεπώς η συγκέντρωση αυτού του υλικού σε βιβλίο δεν προσφέρεται ούτε για να «αναδείξει», ούτε για να «αποδομήσει» κάποια τάση του εργατικού κινήματος.
Ούτε βέβαια θα ισχυριστούμε ότι είναι η ιστορία του εργατικού κινήματος, αντίθετα κάποιες μικρές ψηφίδες της προς μελέτη. Ένα μικρό λιθαράκι στο μεγάλο ψηφιδωτό των κοινωνικών – εργατικών αγώνων που έχουν συμβεί στη χώρα μας.
Το βασικό τους μέρος είναι απομαγνητοφωνημένες ραδιοφωνικές συνεντεύξεις, αλλά ακολούθησαν και μερικές ιντερνετικές, με μεταφορά των δηλώσεων σε κείμενο ηλεκτρονικής μορφής.
Ο τρόπος εντοπισμού των παλαιμάχων του συνδικαλισμού ήταν κατά κανόνα η απεύθυνση σε συνδικάτα τη δράση των οποίων καλύπταμε ειδησεογραφικά για πολλά χρόνια, ώστε να μας ενημερώσουν για σημαντικές μορφές του κλάδου τους και να μας φέρουν σε επικοινωνία.
Το βιβλίο μου αφήνει μία περίεργη «γεύση». Από τη μία χαρά που βγήκε και από την άλλη το γεγονός ότι η πλειοψηφία των ανθρώπων που μου μίλησαν και μου άφησαν εξαιρετικές εντυπώσεις για το ήθος και τη γλυκύτητα που έβγαζαν από την πείρα της ζωής, δεν βρίσκονται πλέον στη ζωή για να χαρούν, με κάνει να πονάω που δεν μπορούν να το χαρούν και οι ίδιοι ότι κυκλοφόρησε.
Ας έχουμε όμως τη μεγάλη εικόνα πριν πάμε στο βιβλίο.
Η λήξη του Β Παγκοσμίου Πολέμου σήμανε για τη χώρα μας μετά και την επικράτηση της δεξιάς παράταξης στον εμφύλιο,τη δυνατότητα διαχείρισης του ελληνικού καπιταλισμού (όσο μπορούμε να βάζουμε εθνικά χαρακτηριστικά στο σύστημα αυτό) που στις μέρες μας έχει οδηγήσει αρκετούς απολογητές του να κομπάζουν ότι η χώρα ανορθώθηκε και βρήκε το δρόμο της, μέσα από τις δεκαετίες κυριαρχίας του συγκεκριμένου μπλοκ εξουσίας, ακόμα και αν κάποιες στιγμές η διακυβέρνησή της παρουσίαζε σημαντικά ελλείμματα ακόμα και στα βασικά χαρακτηριστικά της αστικής δημοκρατίας.
Αρχικά θυμίζω ότι οι ίδιοι οι αξιωματούχοι των ΗΠΑ όταν έστελναν στην Ελλάδα τη βοήθεια με το σχέδιο Μάρσαλ, στις αναφορές τους έγραφαν πόσο έκπληκτοι είναι με τα εγχώρια κυβερνητικά λαμόγια που καταχράζονταν σημαντικό μέρος της βοήθειας, αλλά όπως κατέληγαν αυτούς έχουμε ως συμμάχους στη χώρα.
Μέσα από τις συνεντεύξεις του βιβλίου βλέπουμε ότι όχι μόνο δεν φτιάχνονταν ο αστικός παράδεισος, αλλά άλλοι έφευγαν μετανάστες, άλλοι δούλευαν έως του σημείου να λιποθυμούν από την πείνα γιατί ήταν απλήρωτοι, άλλοι έμεναν σε τρώγλες (πχ μεταλλεία Ελευσίνας), άλλοι δούλευαν σε τραγικές συνθήκες (μεταλλεία Μυκόνου), άλλοι προσπαθούσαν να βρουν το δίκιο τους και οι ελεγκτικοί μηχανισμοί του κράτους κωλυσιεργούσαν, παρουσιάζονται επίσης οικονομικά στοιχεία για το μεροκάματο και το πόσο κάλυπτε τις ανάγκες διαβίωσης.
Η αυθαιρεσία των εργοδοτών στην επιβολή αυξήσεων στα κόμιστρα πχ το εισιτήρια στους ΗΣΑΠ. Η ακρίβεια της εποχής και οι συνειρμοί με το σήμερα.
Βλέπουμε το πόσο «φτηνή» ήταν και τότε η ανθρώπινη ζωή, πολλά χρόνια πριν την εποχή μας και το έγκλημα των Τεμπών, διαβάζοντας για την εξέγερση του κάρβουνου στην Ανθούπολη που το λιγνιτωρυχείο τρύπησε το υπέδαφος της περιοχής καταστρέφοντας σπίτια και αφήνοντας συνέπειες και στη σύγχρονη περίοδο, αφού το έδαφος «κεφαλογραβιέρα» συνέτεινε ώστε στους σεισμούς των δικών μας χρόνων, η περιοχή να έχει πιο σοβαρές ζημιές από άλλες του λεκανοπεδίου Αττικής.
Αυτή η ιστορία μου θύμισε τις δικές μας εποχές με την Χαλκιδική, όπου η «επένδυση», ρήμαζε τον τόπο και τις ζωές των κατοίκων του.
Οικονομικά και κάντε μία σύγκριση με το σήμερα με τον κόσμο της εργασίας και το μισθό που δεν φτάνει, την ώρα που οι «άριστοι» και «ανέμελοι» ζουν χωρίς τα καθημερινά προβλήματα του εργατόκοσμου.
«Ξοδεύω 12.000δρχ το μήνα. Ανάμεσα σε αυτά 1.000 για κομμωτήριο, 400 για καλλυντικά, 1500 για τη βενζίνη του αυτοκινήτου μου. Διασκεδάζω για να αισθάνομαι ότι ζω», δήλωνε η Έλντα Νομικού, κόρη εφοπλιστή στο «Έθνος» της 24/1/1966.
«Παίρνω 282δρχ τη βδομάδα, δουλεύοντας στου Παπαστράτου. Καμιά φορά πάμε στον κινηματογράφο, αλλιώτικα στο κατώφλι του σπιτιού με τη γειτόνισσα», δήλωνε μία νέα εργαζόμενη στη «Γενιά» στις 9/10/1965.
ΕΡΓΑΤΙΚΑ ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΔΥΣΤΥΧΗΜΑΤΑ
Όπως δήλωνε στις αρχές της δεκαετίας του ΄60 ο υπουργός εργασίας (και πριν τον πόλεμο μέλος της δικτατορικής κυβέρνησης του Μεταξά) Αριστείδης Δημητράτος «τα εργατικά ατυχήματα οφείλονται εις την απροσεξίαν των Ελλήνων εργαζομένων» (πως λέμε σήμερα έφταιγε ο μηχανοδηγός ή ο σταθμάρχης για τα Τέμπη) και την ίδια ώρα στα στοιχεία του ΙΚΑ, στα οποία όμως δεν υπολογίζονται οι χιλιάδες ανασφάλιστοι καταγράφονται:
1959 – 32.358 εργατικά ατυχήματα – 203 θανατηφόρα
1960 – 37.030 εργατικά ατυχήματα – 235 θανατηφόρα
1961 – 42.385 εργατικά ατυχήματα – 242 θανατηφόρα
1962 – 45.938 εργατικά ατυχήματα – 281 θανατηφόρα
1963 – 47.469 εργατικά ατυχήματα – 306 θανατηφόρα
Άρα η εργοδοτική ασυδοσία αλώνιζε με τις πλάτες των κυβερνήσεων της εποχής και τους ελεγκτικούς μηχανισμούς να κάνουν τα στραβά μάτια.
Λέτε να άλλαξαν πολλά;
Πριν λίγες μέρες σε κατάρρευση κτιρίου υπό κατεδάφιση στον Πειραιά, συνεργείο ανασφάλιστων αλλοδαπών τραυματίστηκαν σοβαρά μαζί και αστυνομικός που έχασε τη ζωή του (αυτός εξ ορισμού δούλευε ανασφάλιστος αφού η δημοσιοϋπαλληλική ιδιότητα δεν επέτρεπε την ασφάλιση) δείχνουν που γράφει το κέρδος της εργοδοσίας την ανθρώπινη ζωή.
Αυτά και πολλά άλλα οδήγησαν κόσμο στο να αντιδράσει και να γνωρίσει επί δεκαετίες σειρά διώξεων. Πολλοί από τους συνεντευξιαζόμενους εξορίστηκαν στην περίοδο της δικτατορίας για τη συνδικαλιστική και πολιτική τους δράση. Ορισμένοι, οι μεγαλύτερoι σε ηλικία είχαν εξοριστεί και στη μετεμφυλιακή περίοδο.
Εκτός από τις περιγραφές των τόπων εξορίας, έχουμε και την μυθιστορηματική απόδραση από τις φυλακές των Βούρλων 27 πολιτικών κρατουμένων, που εύκολα θα γίνονταν ταινία δράσης τα όσα συνέβησαν εκεί.
Στο βιβλίο μέσα από τις μαρτυρίες των συνεντευξιαζόμενων μπορούμε να εντοπίσουμε, ο καθένας ανάλογα και με τον τρόπο σκέψης του, τα στοιχεία εκείνα που δίνουν δυναμική στους εργατικούς αγώνες, σε όποια εποχή και αν εξελίσσονται.
Ως τέτοια και με βάση τη δικιά μου οπτική, εντοπίζω στην ύλη του βιβλίου, την αλληλεγγύη των τοπικών κοινωνιών που συστρατεύτηκαν με κάθε πρόσφορο τρόπο στους απεργούς, τη στήριξη υλική, ηθική, απεργιακή από άλλους κλάδους εργαζομένων, την αποφασιστικότητα και την ορμή των εργατικών κινητοποιήσεων που αναφέρονται στις σελίδες του βιβλίου και τη σύγκρουσή τους με τις απαγορεύσεις και την καταστολή που επιχειρούσαν συνεχώς να αντιτάξουν οι κυβερνώντες των εκείνων των εποχών, σε συνεργασία με τις εργοδοτικές δυνάμεις.
Bέβαια παρόμοιες καταστάσεις υπήρξαν και σε άλλες εποχές που προηγήθηκαν της περιόδου που αναφέρεται το βιβλίο, αλλά και στις δικές μας εποχές. Για παράδειγμα η στήριξη της ΛΑΡΚΟ από τις τοπικές κοινωνίες, ή μερικά χρόνια πριν η Σύρος για τα ναυπηγεία, το Αλιβέρι για τη ΔΕΗ, κλπ
Εξετάζουμε μέσα από τις μαρτυρίες των συνεντευξιαζόμενων το ιστορικό πλαίσιο, τις συνθήκες κάτω από τις οποίες εξελίχτηκαν αυτοί οι αγώνες, δηλαδή η ταραγμένη δεκαετία του 1960, με τα Ιουλιανά το 1965 και τη δικτατορία του 1967-1974, αλλά και η είσοδος στην μεταπολιτευτική περίοδο, που δείχνουν ότι ακόμα και κάτω από τις πλέον δύσκολες συνθήκες, μπορεί η εργατική τάξη να βρει το δρόμο της και να αντισταθεί στους δυνάστες της.
Στο θέμα της αλληλεγγύης τεράστιας αξίας παραδείγματα είναι οι συνέπειες της αλληλεγγύης κλάδων σε χώρες του εξωτερικού, προς το ελληνικό εργατικό κίνημα, με αναφερόμενο παράδειγμα το μποϊκοτάζ στο φόρτωμα-ξεφόρτωμα πλοίων ελληνικών συμφερόντων, που δημιουργούσαν τεράστιο κόστος στους εφοπλιστές, που ανοιχτά – δεν το έκρυβαν στήριζαν τη δικτατορία.
Ιδιαίτερα σημαντικές είναι οι μαρτυρίες που δείχνουν πως μέσα στη δικτατορία μπόρεσε να γίνει συνδικαλιστική δουλειά.
Τα ερωτήματα έρχoνται φυσιολογικά
«μα δεν είχαν στείλει κόσμο στην εξορία», «μα δεν έδιωχναν κόσμο από τη δουλειά λόγω φρονημάτων», «μα δεν τους είχαν φακελωμένους», «μα δεν είχαν ελεγχόμενες διοικήσεις στα σωματεία».
Το «κλειδί» είναι η ένταξη στην αγορά εργασίας νέων ανθρώπων που δεν ήταν «χαρτογραφημένοι» και σε αρκετές περιπτώσεις ανέπτυξαν την ταξική τους συνείδηση και τους πολιτικούς τους προσανατολισμούς , μέσα στην πορεία τους στους χώρους εργασίας.
Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το παράδειγμα της απεργίας στο τρόλεϊ, με μαρτυρίες δύο συνδικαλιστών εκείνης της εποχής, που ήταν η νέα φουρνιά εκείνης της περιόδου.
Άρα ας μην κρατάμε στο μυαλό μας «φωτογραφίες» και στατικές στιγμές από την περίοδο που ζούμε, που άλλους τους κάνουν να μιλάνε για κυριαρχία του καναπέ, ενώ την ίδια ώρα μπορεί να διαδηλώνει η efood και η ΛΑΡΚΟ, να βουλιάζουν πόλεις από συλλαλητήρια για την υπεράσπιση του δημόσιου χαρακτήρα της υγείας, άλλους να κακολογούν τη νεολαία σαν αδιάφορη, αλλά δεν πάνε ούτε μέχρι το παράθυρο να δουν τα ποτάμια των διαδηλώσεων, είτε για την ιδιωτικοποίηση των πανεπιστημίων και διάφορες άλλες θεματικές.
Κορυφαίο παράδειγμα που δείχνει ότι όλα γίνονται, ακόμα και εκεί που δεν δίνεις πιθανότητες να συμβούν, είναι η συνέντευξη που κλείνει την ύλη του βιβλίου, η ανταρσία στο αντιτορπιλικό ΒΕΛΟΣ, δηλαδή ακόμα και μέσα στο χώρο των Ενόπλων Δυνάμεων που η χούντα θεωρούσε ένα προνομιακό γι αυτήν πεδίο, έφαγε ένα ράπισμα που ο απόηχός του ήταν διεθνής.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Αν μπόρεσαν οι προηγούμενες γενιές να αντιμετωπίσουν δικτάτορες, πραξικοπηματίες, στυγνούς εργοδότες, απαγορεύσεις και μάλιστα να βγουν με νίκες και συγκροτήσεις από αυτές τις συμπληγάδες, τότε είναι ένα καλό παράδειγμα και τις εποχές μας. Ευτυχώς η ιστορία δεν κινείται όπως επιθυμούν κατά καιρούς οι διάφοροι αυτόκλητοι και αποτυχημένοι «ληξίαρχοι».
Διασώζουμε λοιπόν στο μέτρο των δυνατοτήτων μας την ιστορική μνήμη και τη μεταλαμπαδεύουμε στις νέες γενιές που θα βρουν το δρόμο τους. Και φυσικά συνεχίζουμε την ιστορική έρευνα σε όλα τα επίπεδα και σε αρκετές θεματικές με τις μηχανές «πρόσω ολοταχώς».-
